Şema Terapi Modeli

Şema Terapi Nedir?

Şema Terapi, bireylerin hayatlarındaki tekrarlayan zorlukların kökenine inen, bütüncül ve güçlü bir psikoterapi yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, erken çocukluk ve ergenlik döneminde gelişen ve hayatımız boyunca etkinleşen olumsuz düşünce, duygu ve davranış kalıplarını anlamaya ve değiştirmeye odaklanır. Şemalar, bireyin çocuklukta karşılanmamış temel ihtiyaçlarının ve mizaç özelliklerinin bir sonucu olarak ortaya çıkar.

Şemalar Nasıl Oluşur?

Her birey, doğuştan getirdiği mizaç özellikleri ve çevresel deneyimlerinin bir birleşimi olarak gelişir. Çocuklukta, güvenlik, sevgi, özgürlük ve sınırlar gibi temel ihtiyaçlar ya eksik ya da aşırı şekilde karşılandığında, bireyde Erken Dönem Uyum Bozucu Şemalar adı verilen kalıplar gelişir. Bu şemalar, bireyin kendisi, diğerleri ve dünya hakkındaki olumsuz inançlarını şekillendirir.

Uyum Bozucu Şemalar

Uyum bozucu şemalar genellikle bireyin yaşamını olumsuz etkiler. Şemalar tetiklendiğinde, birey yoğun duygular, düşünceler ve davranışlarla tepki verebilir. Şema Terapide, bu kalıplar 18 ana başlıkta toplanır:

1. Duygusal Yoksunluk Şeması

Birey, başkalarından yeterince duygusal destek, empati veya ilgi göremeyeceğine inanır. Kendini yalnız ve duygusal olarak tatminsiz hisseder.

2. Terk Edilme Şeması

Sevdiği insanların kendisini bırakacağına ya da hayatından çıkıp gideceğine inanır. Bu durum güvensizlik ve çaresizlik duygularını tetikler.

3. Kuşkuculuk / Kötüye Kullanılma Şeması

Başkalarının kendisine yalan söyleyeceği, aldatacağı, zarar vereceği ya da kullanacağı beklentisine sahiptir.

4. Sosyal İzolasyon Şeması

Birey, kendisini diğer insanlardan farklı, dışlanmış ya da bir gruba ait değilmiş gibi hisseder.

5. Kusurluluk Şeması

Kendisini değersiz, yetersiz, kusurlu veya sevilmeye layık olmayan biri olarak görür.

6. Başarısızlık Şeması

Performans gerektiren alanlarda (okul, iş, spor vb.) başarısız olacağına inanır ve bu durum özgüvenini olumsuz etkiler.

7. Bağımlılık / Yetersizlik Şeması

Bağımsız hareket edemeyeceğine, başkalarının desteği olmadan yaşamını sürdüremeyeceğine inanır.

8. Dayanıksızlık Şeması

Beklenmedik felaketlerden ya da kontrol edemeyeceği kötü olaylardan sürekli korku duyar.

9. İç İçe Geçme / Gelişmemiş Benlik Şeması

Hayatındaki bir ya da birkaç kişiye aşırı bağlıdır. Bu bağlılık, bireyin kendi kimliğini oluşturmasını engeller.

10. Boyun Eğicilik Şeması

Başkalarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarının önüne koyar ve sürekli onların isteklerine uyum sağlar.

11. Kendini Feda Şeması

Başkalarının mutluluğu için kendi ihtiyaçlarını göz ardı eder. Bu durum, zamanla tükenmişlik ve öfkeye yol açabilir.

12. Duyguların Bastırılması Şeması

Duygularını ifade etmekten kaçınır. Çoğu zaman hoşnutsuzluk ya da utanç duygularını bastırır.

13. Yüksek Standartlar / Aşırı Eleştirellik Şeması

Kendisine ya da başkalarına yönelik aşırı yüksek beklentileri vardır. Bu durum, sürekli tatminsizlik ve stres yaratır.

14. Haklılık Şeması

Kendisini diğerlerinden daha özel ve üstün görür. Kurallara uyması gerektiğini düşünmez.

15. Yetersiz Öz Denetim / Öz Disiplin Şeması

Dürtülerini kontrol etmekte zorlanır. Hedeflerine ulaşma konusunda sabırsız ve tutarsız olabilir.

16. Onay Arama Şeması

Başkalarının onayını almak için sürekli çaba gösterir. Bu durum, bireyin kendi ihtiyaçlarını görmezden gelmesine neden olabilir.

17. Karamsarlık Şeması

Hayatın olumsuz taraflarına odaklanır ve sürekli kötü bir şey olacağına inanır.

18. Cezalandırıcılık Şeması

Kendisini ve başkalarını hatalarından dolayı sert bir şekilde eleştirir ve cezalandırılması gerektiğini düşünür.

Şema Terapide, bir bireyin yaşamında birden fazla uyum bozucu şema bulunabilir. Bu şemalar genellikle birbiriyle etkileşim halindedir ve bir durum veya olay karşısında birlikte tetiklenebilirler. Bireyin şemalarıyla tek tek çalışmak yerine, şemaların bir araya gelerek oluşturduğu daha geniş ve işlevsel bir yapıya odaklanmak terapinin etkinliğini artırır. İşte bu noktada "mod" kavramı devreye girer.

Şema Modları Nedir?

Şema modları, bireyin anlık olarak deneyimlediği duygusal durumlar ve başa çıkma tepkileridir. Modlar, genellikle bireyin hassas olduğu yaşam durumlarında (bam telleri) tetiklenir ve kişinin duygu, düşünce ve davranışlarını etkiler. Bir şema modu, bir veya birden fazla şemanın aktif hale gelmesiyle ortaya çıkar.

Şema modları, bireyin işlevselliğini etkileyen yoğun duygular ve başa çıkma stratejilerinden oluşur. Kişinin içinde bulunduğu mod hızla değişebilir.

Şema Modları Türleri

Şema Terapide şema modları, bireyin duygu, düşünce ve davranış örüntülerine göre farklı kategorilere ayrılmıştır:

1. Uyum Bozucu Başa Çıkma Modları

Bu modlar, çocukluk döneminde yaşanan acı, ihmal ve istismar gibi zorluklarla başa çıkabilmek için geliştirilmiş hayatta kalma stratejileridir.

• Kaçınma Modları: Duygusal acıdan kaçınmak için sorunlardan uzak durmayı tercih etme.

• Aşırı Telafi Modları: Duygusal yaraları gizlemek için aşırı çaba sarf etme ya da diğerlerini kontrol etme.

• Teslimiyetçi Modlar: Durumları ve kişileri sorgulamadan kabullenerek boyun eğme.

2. Çocuk Modları

Bu modlar, bireyin karşılanmamış temel ihtiyaçlarına bir tepki olarak ortaya çıkar.

• İncinmiş Çocuk Modu: Kendisini yalnız, terk edilmiş, değersiz ve çaresiz hisseder.

• Kızgın/Dürtüsel Çocuk Modu: Hayal kırıklığı ve öfke hisseder, dürtüsel davranışlar sergileyebilir.

3. İşlev Bozucu Ebeveyn Modları

Bu modlar, çocukluk döneminde bireyin bakım verenlerinin olumsuz tutumlarını içselleştirmesiyle oluşur.

• Cezalandırıcı Ebeveyn Modu: Kendini ya da başkalarını sertçe eleştirme ve cezalandırma eğilimindedir.

• Talepkar Ebeveyn Modu: Aşırı yüksek standartlar belirler ve sürekli mükemmeliyet talep eder.

4. Sağlıklı Modlar

Sağlıklı modlar, bireyin hem geçmiş zorluklarla hem de günlük yaşamın talepleriyle uyumlu bir şekilde başa çıkmasını sağlar.

• Sağlıklı Yetişkin Modu: Şefkatli, dengeli ve sorumluluk sahibi bir tutum sergiler; diğer modları yönetir.

• Mutlu Çocuk Modu: Çocukluktaki neşeli ve yaratıcı yönlere ulaşmayı, keyif almayı ve tatmin duygusunu temsil eder.

Şema Terapi Süreci Nasıl İlerler?

Şema Terapi, bireyin şemalarını, bu şemalarla bağlantılı duygularını ve davranışlarını anlamayı amaçlar. Bu terapi sürecinde birey:

1. Şemalarını ve bunların kökenini fark eder.

2. Şema temelli davranışlarını değiştirmek için yeni beceriler geliştirir.

3. Karşılanmamış çocukluk ihtiyaçlarına şefkatle yaklaşmayı öğrenir.

Şema Terapinin Amacı

Şema Terapi, uzun süredir devam eden duygusal ve ilişki problemlerine çözüm arayan bireyler için etkili bir yaklaşımdır. Özellikle:

• Kendine zarar veren davranış kalıplarını değiştirmek,

• Daha sağlıklı ilişkiler kurmak,

• Duygusal ihtiyaçlarını karşılamayı öğrenmek,

• Hayatı daha tatmin edici bir şekilde yaşamak isteyen bireyler için faydalıdır.

Eğer hayatınızda sürekli tekrarlayan zorluklar yaşıyor ve bu döngüyü kırmak istiyorsanız, Şema Terapi sizin için bir çözüm olabilir.